بسم الله الرحمن الرحیم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می فرماید،صبر بر سه گونه است : «الصَبرُ ثَلاَثَهُ صَبرٌعِندَ المُصِیبَهِ وَ صَبرٌ عَلَی الطّاعَهِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصِیَهِ».صبر سه گونه است: صبر به هنگام مصیبت و صبر بر طاعت و صبر از معصیت.[1]
استاد محمدعلی انصاری درذیل تفسیرآیه 45 سوره مبارکه بقره حدیث فوق را بیان و می نویسد:
صبر بر مکاره و بلاها، همچون صبر بر سختی ها، تلخی ها، شکست ها، فراغ ها وجدایی هاست. گاه، مبادرت به مسائلی برای انسان کراهت دارد و نفس از آن ها لذت نمی برد؛ اما مصلحت اجتماعی، دینی، فردی و حتی سیاسی اقتضا می کند که فرد آن کار را بپذیرد. البته علت و چیستی این ابتلاها را می توان در جای خود بررسی کرد.
اما صبر بر طاعت آن است که اگر انسان بخواهد در میدان طاعت و بندگیِ خداوند سبحان حرکت کند و راهکارهایی را به جان بخرد که ذات باری تعالی برای سعادت و کمال او در قالب شریعت بیان فرموده، باید سرپیچی های نفس را کنترل کند و مسلم است که جانانه قدم زدن در این میدان دشوار است :
در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم
سرزنش ها گر کند خار مغیلان غم مخور[2]
اینکه انسان با خستگی طاقت فرسای روزهای بلند تابستان وخواب ناکافی شب، صبحگاهان برخیزد و نماز صبح بگذارد و با خدای سبحان سخن بگوید، سخت است و دشوار و نیازمند صبر در این وادی. تمام طاعات الهی این چنین است؛هر چند که گاه، انسان در این مسائل به مراتبی نائل می شود که دیگر،دست برداشتن و فراغ از چنین اَعمالی مشکل است. به عبارت دیگر، ورود به این میدان دشوار است؛ اما ادامه مسیر صعوبت چندانی ندارد.
صبر برمعصیت نیز که به گوشه هایی از مصادیق آن اشاره شد؛آن است که انسان بتواند بسیاری از امور موافق با نفس را که رضای حضرت ربّ در آن نیست،به کناری بنهد و پای بر امیال پر جاذبه نفسانی بگذارد.
با تمام خصوصیات و فضیلت هایی که برای صبر گفتیم، گاه صبر کردن شایسته نیست:اگر صبوری کردن قرین با زبونی و ضعف و ذلت باشد، دیگر صبر معنایی نمی دهد و صبر در چنین جایی جایگاهی ندارد؛ زیرا در حقیقت، صبر فعل است نه انفعال، حرکت است نه سکون وعزت است نه ذلت.[3]
1-محمد بن یعقوب کلینی،الکافی،ج 2، ص91
2-حافظ شیرازی، دیوان اشعار، غزل 255،ص200
3-محمد علی انصاری، تفسیر مشکاه، ج2، ص514
خدایا به ماهم صبری عنایت فرما که وسیله نجات و تقرب مان به تو گزدد.