به نام خدا
آثار تربیتی و اخلاقی نماز
در این بخش به بررسی برخی آثار و نتایج بر پایی نماز در زندگی فردی و اجتماعی انسان مومن می پردازیم تا هرچه بهتر با ماهیت انسان ساز این عمل مبارک آشنا شویم و آن را بیش از بیش در حیات ایمانی خویش به جا آوریم.
1- بازدارندگی از اعمال زشت و ناپسند
خداوند سبحان در قرآن کریم ، یکی از اساسی ترین و بارزترین آثار نماز را، قوت بازدارندگی آن از ناپسندی ها معرفی می کند:
(اُتْلُ مَا اُوحیَ الَیکَ مِنَ الکْتابَ وَ اَقِمِ الصَّلاهَ اِنَّ الصَّلاهَ تَنهَی عَنِ الفَحشَاء وَ المُنکَر وَ لَذِکْرُ اللهِ اَکبَرُ وَ الله یَعلمُ مَا تَصْنَعُون)1
آنچه را از کتاب (آسمانی)به تو وحی شده تلاوت کن و نماز را بر پا دار ، که نماز (انسان را)از زشتی ها و گناه باز می دارد و یاد خدا بزرگ تر است و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید.
«فحشا»بر کار زشتی اطلاق می شود که بدی اش ظاهر وآشکار است2 و در قرآن کریم غالبا" دربارۀ عصیان ها، تمردها، و خلاف هایی که بار اخلاقی دارند ، خصوصا" انحرافات جنسی به کار می رود. ولی بر آن دسته از ناپسندی ها که تایید شدۀ عقل نبوده و آدمی به مددِ خرد خویش و راهنمایی شریعت آنها را پس می زند و به کناری می نهد ، عنوان «منکر»اطلاق می گردد.3 در این میان ، رذایل مربوط به قوۀ غضبیه از مصادیق منکر محسوب می شود. شیطان از طریق تحریک قوۀ شهویۀ و غضبیه آدمی را از راه به در می آورد ؛ به بیان دیگر، شهوت و غضب دو مدخل ورودی شیطان در وجود انسان است.
اما سپری که میان انسان و اعمال فحشا و منکر فاصله می اندازد و مانع از اثر گذاری آن ها در وجود آدمی می شود و روحِ ملکوتی انسان را از آلوده شدن به این تعفن ها حفظ می کند، چیزی جز «اقامۀ نماز»نیست خداوند متعال ماهیت نماز و مقدمات و مقارنات آن را به گونه ای قرار داده که با فحشا و منکر و هر آنچه عنوان ظلم بر آن اطلاق می شود، تنافر و تباین دارد.
انجام صحیح مقدمات نماز و رعایت شرایط برپایی آن موجب توجه بیشتر به نماز و در نتیجه دستیابی به زندگی پاک و منزه از گناه می شود.
از این رو نخستین نکته ای که انسان نماز گزار باید برای برپایی نماز به آن توجه کند ، طهارت ظاهری و پاکی از هرگونه نجاست است نیز غصبی نبودن لباس و مکان نمازگزار است ؛ آموزه ای که رعایت حقوق مردم را بر انسان لازم می دارد و حساسیت ویژه ای در برابر جان و مال و ناموس دیگران در آدمی به وجود می آورد.
مرحلۀ بعد ، شناختن قبله و رونمودن به سوی آن است که باعث به وجود آمدن انسجام رفتاری در جامعۀ ایمانی و هدف گزاری صحیح و یک سو شدن دلها می شود.
سرانجام رعایت مقدمات نماز، آمادگی برای حضور در بارگاه ربوبی و مهیا شدن برای نجوا و راز و نیاز با بلند مرتبه بودن مقام وجود است .
…اگر به ماهیت عملی نماز توجه کنیم ،سه عنصر اساسی «قیام ،رکوع و سجود»را تشکیل دهنده آن می یابیم هریک از آنها مرتبه ای از مراتب سلوک ایمانی و منزلی از منازل عرفانی هستند. انسان نمازگزار،سالیانه حدود 6000 رکوع و 12000 سجده به جا می آورد.این عمل کثیر ، اثر عظیمی در وجود او می گذارد و به تعبیری قوس نزولِ ظاهری اش زمینه ساز صعود شخصیت باطنی اش شده و او را فراتر از فحشا و منکر می نشاند ؛ به گونه ای که حتی تصور اعمال ناپسند برای او زجر آور است.
آموزه های گفتاری نماز نیز از سه عنصر«تسبیح و تحمیدو تکبیر»تشکیل شده که اگر با معرفت و شناخت انجام گیرند، اندیشه آدمی را ارتقاء می بخشند و جهان بینی اش را گسترش می دهند…
چگونه ممکن است انسانی که در طول روز بارها الله اکبر می گوید، ما سوی الله را پشت سر می افکند، روی به حضرت دوست می کند، حمد و ستایش الهی را بجا می آورد، از حضرت حق هدایت به راه راست را می طلبد و شهادت به وحدانیت حضرت احدیت و رسالت حضرت ختمی مرتبت می دهد، جان آدمی را به ناحق بستاند؟ چگونه می تواند حق یتیمی را به ستم بخورد و به خلق روزگار ظلم و تعدی روا دارد؟…
اگر نماز سرمنشاء تاثیر گذاری در وجود شود ،عفاف و حیاء را نیز در روح آدمی متبلور ساخته و اورا از خطرات شهوت پرستی حفظ می کند؛
(وَ الَّذینَ هُمْ لِفُروجِهِم حَافِظِون اِلّا عَلَی اَزْواجِهِم اَو مَا مَلَکَت اَیْمانُهُم فَاِنَّهُم غَیرُ مَلُومین)4
(نماز گزاران کسانی هستند)که دامان خود را از (آلوده شدن به بی عفتی)حفظ می کنند ، تنها آمیزش جنسی با همسران و کنیزانشان دارند که در بهره گیری از آنها ملامت نمی شوند.
انشااله در حدیث هفته آینده به این پرسش مهم پاسخ خواهیم داد که چرا با وجود این اثر عمیق در برپایی نماز ، برخی از نمازخوانان برخی ناپسندی ها را مرتکب می شوند؟
1-عنکبوت،45
2-محمدبن مکرم (ابن منظور)لسان العرب،ج6،ص 326
3-حسین بن محمد بم مفضل (راغب اصفهانی)المفردات،ص823
4-مومنون ،6-5معارج،30-29
5-شکوه وصال ،محمدعلی انصاری،صفحات69 به بعد
