به نام خدا
آثار تربیتی و اخلاقی نماز
در حدیث هفته های گذشته بترتیب 1-بازدارندگی از اعمال زشت و ناپسند 2- هدف گذاری و مقصد یابی 3- تثبیت وجود 4- یقین آوردن به روز قیامت 5- ایجاد تعهد از آثار تربیتی و اخلاقی نماز سخن گفتیم اینک در حدیث این هفته نوبت ششمین اثر تربیتی ، اخلاقی نماز و آن هم توجه به بندگان خدا و اصلاحات اجتماعی می رسد .
6: توجه به بندگان خدا و اصلاحات اجتماعی
یکی از نشانه های ارتباط صحیح با خداوند، تبلور دغدغه اجتماعی و نگران بودن برای توده مردم است . جایی که عموم مردم به عنوان عیال خداوند معرفی شده اند و نشانه مسلمان بودن اهتمام به امور مسلمین است :
«الْخَلْقُ عِیَالُ اللهِ فَاَحَبُ الخَلقِ الَی اللهِ مَنْ نَفَعَ عِیالَ اللهِ وَ اَدْخَلَ عَلَی اَهْلِ بَیْتٍ سُرُورا"»1
همه مخلوقات ، خانواده [ونیازمند]خداوند هستند . پس محبوب ترین خلق به درگاه خدا کسی است که به عیال و خانواده خدا سودی رساند و شادمانی و سرور را به اهل خانه ای وارد کند.
بی توجهی به حال مستمندان و نیازمندان و حوالت دادن کار ایشان به دعا و مناجات ، نوعی شانه خالی کردن از زیربار مسئولیت انسانی و ایمانی است . این بی توجهی در اصل ایمان هم تاثیر منفی می گذاردو سایر عبادات انسان مسلمان را از معنا تهی کرده و تبدیل به پوسته ای بی مغز می کند.
متدینانی که از خصیصه همدردی اجتماعی تهی هستند باید در نوع دین ورزی شان بازبینی کنند رفتار کاریکاتور مابانه عده ای از دین داران جامعه اسلامی که از وجهه مذهبی نیز برخوردارند. ناشی از بی توجهی ایشان به توده مردم ، به ویژه قشر محروم و مستضعف جامعه است .
این گروه در رفتن به مسجد و گزاردن حج ، سبقت را از دیگران می ربایند ، اما هنگامی که نوبت به انجام وظیفه اجتماعی می رسد از آن سرباز می زنند و خود را آرام آرام از آن مسئولیت کنار می کشند؛ به خصوص اگر آن وظیفه ، ایثار مادی و پرداخت مالی باشد
گروهی دیگر نیز برای دوری از درد وجدان و برای ارضای حس مذهبی خویش گاه مجلسی مذهبی می گیرند و طعامی نیز می دهند و خیال خود را از خدمت مستمر و بی وقفه به جامعه اسلامی آسوده می کنند.اما چنین رفتارهایی با مسیر عبودیت ناسازگار است .
بعد دیگر نماز ، ارتباط صحیح با مردم است . اگر نماز به درستی فهمیده شود و اقامه گردد اثر اجتماعی آن و توجه به حال و روز بندگان خداوند در آن مشهود است.
«اِلَّا المُصَلِّین* الَّذینَ هُم عَلَی صَلَاتِهِم دَائِمونَ* وَالَّذینَ فِی اَمْوالِهِم حَقٌ مَعلومٌ *للسَّائِلِ و المَحرُومِ »2
[مگر نمازگزاران]آنها که نمازها را پیوسته به جای می آورند و آنها که در اموالشان حق معلومی برای تقاضا کننده و محروم وجود دارد.
در این آیه ، مقصود از «سائل» کسی است که در اثر مشکلات مادی و فشارهای اقتصادی ، از انسان مومن نمازگزار ، طلب یاری می کند.
«محروم» نیز به کسی می گویند که با وجود مشکلات اقتصادی و مالی ، دست نیاز به سوی دیگران دراز نمی کند و روی خواهش به سمت ایشان نمی گرداند و به خاطر عفت درونی و حیای روحی، به اصلاح صورت را با سیلی ، سرخ نگاه می دارد؛ به گونه ای که گاه دیگران او را ثروتمند می پندارند.
انسان نمازگذار برای هردو گروه ِ تقاضا کننده و محروم ، حق معلوم و مشخصی را کنار می گذارد و آن را در هنگام نیاز به دست ایشان می رساند.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که خداوند سبحان نفرمود ایشان ثروتمندانی هستند که حق معلومی را برای تقاضا کننده و محروم کنار گذارده اند، بلکه نمازگزاران را به طو مطلق توصیف می کند. این مطلب بدان معنا ست که ایشان در هر پایه اقتصادی که باشند ، در فکر نیازمندان جامعه هستند و کمک به ایشان را وظیفه ایمانی خویش می دانند.
نکته دیگر آنکه ، برطبق احادیث و روایات منظور از «حق معلوم»واجبات مالی مشخص شده در شرع اسلام یعنی خمس و زکات نیست ؛ زیرا پرداخت واجبات مالی ، در ذهن انسان مطیع حضرت حق ستایش و تشویقی را در پی ندارد.البته این حق برای انسانهای طالب کمال فزون تر است ؛ کسانی که می خواهند از راه عمل به مستحبات شرعی به رضای فزون تر الهی دست یابند.
آنچه در این پرداخت ها اهمیت دارد ، استمرار و دوام آن است که باعث به وجود آمدن کرامت نفسانی و آزادی از بند تعلقات مادی و چشیدن طعم آزادی درونی میشود .به بیان دیگر از آنجا که نشانه برپایی نماز، همیشه همراه بودن با آثار نماز است .خدمت به عموم مردم به خصوص طبقه محروم و مستضعف جامعه ، باید مکرر و مستمر باشد.
اقامه نماز است که وجود آدمی را از نیکوترین حالات و عالی ترین احساسات لبریز کرده و ذهن و ضمیر او را به هرگونه ناپسندی حساس می کند.در پی این حساسیت مبارک به جامعه سازی مشغول می شود و آدمیان را به سوی خیر و نیکی دعوت می کند .
همچنین نقادی متخصصانه و متعهدانه عملکرد نهادهای اجتماعی و تلاش برای ارائه بهترین برنامه ها در جهت تحقق عدالت اجتماعی و زمینه سازی برای جاری شدن احکام الهی در حوزه فرد و اجتماع از بزرگ ترین مسئولیت ها و رسالت های هر انسان مسلمان آگاه است .خداوندسبحان کسب تمامی این نیکویی ها را در اثر اقامه نماز بر می شمارد وچنین افرادی را مصلح می نامد.
خداوند در سوره مبارکه هود به قوم شعیب اشاره می فرماید که وقتی آنها دریافتند که جان مایه فعالیت های اجتماعی حضرت شعیب (ع)و مجموعه زاد و توشه رسالت او و منش اصلاحی اش ، در اثر نمازی است که برپا می کند، عمل او را خلاف حلم و رشادتش تلقی می کردند . اما آنها از این قضیه غافل بودند که بردباری و فهمیدگی حضرت شعیب (ع)تحفه ایست الهی که در پی ارتباط دائمی و مستمر با حضرت دوست ، به او کرامت شده است :
(قَالُوا یَا شُعیبُ اَصَلاتُکَ تَاْمُرُکَ اَنْ نَتْرُکَ مَایَعْبُدُ ابَاوُنا اَو اَن نَفْعَلَ فی اَموالِنَا مَا نَشاءُ اِنَّکَ لَاَنْتَ الحَلیمُ الرَّشیدَ)3
گفتند: ای شعیب، آیا نمازت به تو دستور می دهد که آنچه را پدرانمان می پرستیدند ترک کنیم یا آنچه را می خواهیم در اموالمان انجام ندهیم؟تو که مرد بردبار و فهمیده ای هستی.
1-محمدبن یعقوب کلینی ،الکافی ، ج2 ص164.
2-معارج ، 25-22
3-هود ،87
4-محمدعلی انصاری ،شکوه وصال ،صفحات 83 به بعد
با تشکر و عرض ادب خدمت همکاران گرامی خصوصا جناب دیداریان و لعل نور که اظهار لطف فرموده اند. انشاالله همواره بتوانیم از نمازی تا نمازی با نمازی باشیم.
سلام واحترام خدمت همکاران ارجمندم در کانون سردفتران ودفتریاران خراسان رضوی ازتلاش فعالانه آن کانون در خصوص اطلاع رسانی همه جانبه وتوجه به امور معنوی که قبلا به آن توجهی نمی شد کمال تشکر وقدردانی ررا مینمایم. واجرکم عندا..