حدیث هفته : آنچه باید از انواع شرور درونی و بیرونی بدانیم

بسم الله الرحمن الرحیم

در ادامه مطلب شناخت ماهیت و جایگاه شیطان در حدیث این هفته نمونه هایی از شرور درونی و بیرونی ،از تفسیر مشکاه استاد محمدعلی انصاری را با ذکر حدیثی از امام صادق عَلَیْهِ السَّلام خدمت شما علاقمندان تقدیم میداریم.

در قران کریم دو سوره وجود دارد که خداوند در ابتدای آنها پیامبر خویش را به پناه جویی امر می کند: سوره مبارکه فلق و سوره مبارکه ناس که براساس روایات «مُعَوَّذَتَین» نامیده شده اند . امام صادق عَلَیْهِ السَّلام می فرماید:

«کَانَ سَبَبُ نُزُولِ المُعَوِّذَتَیْنِ اَنَّهُ وُعِکَ رَسُولُ اللهِ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَاله  فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ بِهَاتَیْنِ السُّورَتَیْنِ فَعَوَّذَهُ بِهِمَا»

سبب نزول معوذتین (سوره فلق و ناس) آن بود که رسول خدا صلی الله علیه و اله  به سختی بیمار شد . سپس جبرئیل این دو سوره را بر ایشان فرود آورد تا ایشان را با آن دو در امان دارد.

این دو سوره شریفه در حقیقت بیانگر خطراتی هستند که برون و درون ما را فرا گرفته اند و در هنگام برخورد با آن ها باید به خداوند متعال پناه بجوییم .خداوند در سوره فلق می فرماید:

قُل اَعُوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ مِن شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِن شَرِّ غاسِقٍ اِذا وَقَبَ وَ مِن شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی العُقَدِ وَ مِن شَرِّ حاسِدٍ اِذا حَسَدَ

بگو : پناه می برم به پروردگار سپیده دم از شر آنچه آفریده و از شر ظلمت چون اندر آید و از شر دمندگان افسون در گره ها و از شر حسود، آنگاه که حسد ورزد.

«فَلَق» به معنای شکافتن است و از اسامی خداوند سبحان «فالق»به معنای شکافنده است :(اِنَّ اللهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَ الَّنوَی) (به راستی که خداوند شکافنده دانه و هسته است). بطور کلی ، حضور هر شی در هستی براساس فلق و شکافی است که خداوند در مبدا وجودی او ایجاد می کند؛ مانند گیاهان که لازمه تولد نباتی شان آن است که پس از ایجاد بستر لازم ، دانه شان به فرمان خالق شکافته شود و جوانه از آن سر زند تا زمینه تولد گیاهی نو فراهم آید. در حیوانات نیز خداوند تخم را می شکافد و پس از طی مراحلی ، از آن موجودی تازه بیرون می آورد .مبدا وجودی انسان نیز چنین است : تا اسپرم تخمک را نشکافد و وارد آن نشود ، لقاح شکل نمی گیرد . حقایق علمی نیز با فلق به ذهن وارد میشود . به بیان ظریف تر، خداوند فلقی در ذهن ایجاد می کند، الهامی می آید و انسان به مطلبی دست می یابد . بنابراین ، (قُلْ اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ) یعنی پناه می برم به پروردگار موجودات و حقایق عالم ، زیرا همه چیز از فلق به وجود می آید

خداوند بعد از ذکر این حقیقت مهم ، «ُمستعاذٌ مِنه »یعنی چیزهایی را ذکر می فرماید که باید از آنان به خداوند پناه برد . ابتدا به شکل کلی ، شرارت هایی را که از مخلوق برمی خیزد و ساحت خالق از آن پاک و منزه است ، مطرح می کند و می فرماید: (مِن شَرِّ ما خَلَقَ) و سپس به تصریح ، مصادیقی از این شرور را متذکر میشود: (وَ مِن شَرِّ غاسِقٍ اِذا وَقَبَ) از جمله این شرور، نگرانی ها و مشکلاتی است که در ظلمت شب پدیدار میشود . اکثر شبیخون ها و غارت ها و سرقت ها در تاریکی شب به وقوع می پیوندد و به هر حال ، شب یکرنگی ویژه ای میان اشیای عالم ایجاد می کند که سبب مشکلات فراوانی میشود.

در ادامه می فرماید : (وَ مِن شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقِد)و منظور از آن یعنی باورهای باطل و فاسدی است که هریک دامی برای بازداشتن بشر از سعادت است و مطالب پوچ و بی اساس و خرافی که مبدا و ریشه علمی ندارند و عده ای در گرداب آن گرفتار آمده اند.

خداوند در پایان این سوره می فرماید: (وَ مِن شَرِّ حاسِدٍ اِذا حَسَدَ) حسد نیز عامل بنیان کنی است که از بین برنده ایمان و انصاف و عدالت است ؛ لذا از شر آن و دیگر شرور ذکر شده باید به خداوند پناه برد.

دومین سوره پس از سوره فلق که خداوند در آن مصادیق مهمی از شرور خطر آفرین را مطرح می کند، سوره ناس است:

(قُل اعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ الهِ النَّاسِ مِن شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذی یُوَسْوِسُ فی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّه وَالناسِ)

بگو : «پناه می برم به پروردگار مردم ، معبود مردم ، از شر وسوسه گر نهانی ؛ آن کس که در جان های مردم وسوسه می کند، از جن و انس »

براساس این سوره ، انسان به صاحب اختیار و ملک قدرتمند و معبود به حق جامعه بشری پناه می برد . اولین چیزی که انسان از او به خداوند پناه می برد،«اَلوَسواسِ الخَنَّاسِ » است کلمه «خَنَّاس» از ریشه  خَنس» به معنای پنهان شدن و «خَنَّاس» نیز به معنای بسیار پنهان کار است . پس (اَلْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ) وسوسه گری است که انسان را از درون وسوسه می کند و خود را پنهان می سازد . به بیان دیگر، دیده نمی شود ؛ اما وسوسه های شوم و افکار و القائات او در جان درک میشود این شر آفرینی که در درون قلب و جان انسان ها رخنه می کند، ممکن است از جن یا انس باشد . خداوند این وسوسه کننده نهان را اینگونه توصیف می کند:

(اَلَّذی یُوَسْوِسُ فی صُدُور النَّاسِ مِنَ الجِنَّه وِالنَّاسِ )

خداوند در سوره «فلق » (رَبِّ الفَلَقِ) را مامنی برای گریز از چهار شر مطرح شده معرفی می کند؛ اما در سوره ناس سه پناهگاه را مطرح کرده و بشر را به سه عنوان از عناوین قدسی خویش پناه می دهد و در مقابل آنها فقط یک شر را که (اَلَوسْواسِ الخَنَّاسِ) است ، معرفی می کند. این تفاوت ، مشخص کننده آن است که شر (الوَسْواسِ الخَنَّاسِ) یعنی فتنه گری که درون سینه انسانها رخنه می کند و به شررات می پردازد ، شری بسیار بزرگ تر از شرور قبلی است . نکته دیگر اینکه در مجموع این دو سوره ، خداوند شرور را به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم می کند و در قبال هر دو گروه ، دستور استعاذه به حضرت خود را صادر می فرماید.

و انشااله در حدیث هفته آینده به رکن های سوم به بعد استعاذه خواهیم پرداخت.