بسم الله الرحمن الرحیم
به نام آن خداوندی که هم ایجاد وآفرینش نعمت ها و هم بقا و دوام نعمت ها هر دو در کف با کفایت حضرت اوست
پس از حدیث هفته گذشته فواید آغاز امور با نام خداوند و (بِسمِ اللهِ الرَّحمنِّ الرَّحِیم) نوبت به حمد میرسد اما قبل از حمد ، ذکر تفاوت حمد وشکر و آشنایی بیشتر با شکر امری ضروری است.
برخی حمد و شکر را یک معنا یعنی ثنا و درود و سپاس به کار می برند؛اما این دو، تفاوت معنایی ظریفی با هم دارند:شکر از یک سو، اعم از حمد است ؛ زیرا دارای سه مرحله قلبی و زبانی و عملی(با اعضا و جوارح) است؛ به تعبیر شاعر:
اَفادَتْکُمُ النَّعْمَاء مِنّی ثَلاثَهٌ
یَدی وَ لِسَانی و الضَّمیرُ مُحَجَّبا
گام اول شکر، شکر قلبی است؛ همان که در متون دینی از آن به «مَعْرِفَهُ النَّعْمَهِ بِالْقَلْبِ»تعبیر شده است.امام صادق علیه السلام میفرماید:
«مَنْ اَنْعَمَ الله عَلَیْهِ بِنِعْمَهٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ فَقَدْ اَدَّی شُکْرَهَا»
کسی که خداوند به اونعمتی دهد و او آن [نعمت]را قلب [وجان]خویش بشناسد،شکر آن را به جا آورده است.
گام دوم شکر، آن است که اگر انسان نعمتی را شناخت، آن را بر زبان جاری سازد و به انتساب آن نعمت به خداوند اعتراف کند و هیچ مخلوقی را ولی نعمت نداند. همان طور که بر این اساس، گفتن «اَلْحَمْدُلِلّه» نیز از مراتب شکر است. امام صادق علیه السلام می فرماید:
«تَمَامُ الشُّکْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ (اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبَّ الْعَالَمِینَ)»
شکر کامل این است که انسان (اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِین)بگوید.
اما گام سوم شکر، آن است که انسان مسیر نعمت های الهی را بشناسد و با اعضاء و جوارح خود در آن مسیر حرکت کند و هر نعمتی را در جایگاهی قرار دهد که خداوند معین نموده است؛ زیرا به تعبیر روایات: «کُلُّ مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ» (همه برای هدفی که آفریده شده اند، مهیا شده اند [و راه رسیدن به این هدف برایشان هموار شده است]).اوج شکر در این مرحله متجلی میشود. امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:«اَقَلُّ مَایَلْزَمُکُمْ لِلّهِ الّا تَسْتَعِینُوا بِنِعَمِهِ عَلَی مَعَاصِیِه» (کمترین حقی که از خدای سبحان برگردن شماست این است که از نعمت های او در راه نافرمانی اش یاری نباید خواست). پس حقیقت شکر، استفاده بهینه از مواهب الهی در جان و جهان است …..
از سوی دیگر، حمد میدان گسترده تری نسبت به شکر دارد و اعم از آن است؛ زیر شکر در قبال احسان و محبتی است که به آدمی میشود و تا احسانی به کسی نباشد، تشکری هم نخواهد بود؛ حال اینکه حمد، این چنین نیست و فقط در قبال رسیدن نعمت به انسان صورت نمی پذیرد. به عبارت دیگر، حمد هم در قبال نعمت و هم غیر نعمت محقق میشود؛ بنابراین از شکر گسترده تر است و شاید به همین دلیل است که خداوند نفرموده:«اَلشُّکْرُ لِلّه» بلکه فرموده است:«اَلْحَمْدُلِلّه» تا تمامی مراتب و مواضع ثنا را در برگیرد.
بنابراین، حمد به لحاظ نوع کاربرد (زبانی و غیر زبانی) اخص از شکر و به لحاظ متعلق (نعمت وغیر نعمت)اعم از آن است.
از تفسیر مشکاه استاد محمدعلی انصاری صفحات 175 به بعد
خدا را شکر
کاش همه شاکر خداوند متعال و نعمتهای او باشیم
باسلام واحترام.واقعا چقدر نافرمانیم ولی خداوند مهربان.الحمدالله رب العالمین.پیشاپیش فرارسیدن سال جدید را به تمامی همکاران تبریک میکویم.
چون “الف” و “لام” الحمد الف و لام جنس است تمامی مراتب حمد را در بر میگیرد و بالاترین مرتبه شکر است. روایتی است به این مضمون که اگر خداوند تمام دنیا را به بنده خود ببخشد و بنده بگوید الحمدلله این عمل او(گفتن الحمدلله) از آن بخشش بالاتر است ….
شکر نعمت ، نعمتت افزون کند
کفر نعمت از کفت بیرون کند
سال نو بر همگان مبارک .