بسم الله الرحمن الرحیم
به نام آن خداوندی که هم ایجاد وآفرینش نعمت ها و هم بقا و دوام نعمت ها هر دو در کف با کفایت حضرت اوست
پس از بیان بسم الله الرحمن الرحیم و تفاوت شکر و حمد در ادامه با لطف خداوند و عنایت حضرت رضا علیه السلام شروع سال با ((الحمدلله رب العالمین)) حلاوت و سعادتی برای مخاطبین میباشد.
در تبیین مفهوم والای ((الحمدلله رب العالمین)) تفسیر زیبایی از حضرت رضا نیز روایت شده که بسیار دلکش است.
جَاءَ رَجُلٌ الَی الرَّضَا علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا ابنَ رَسُولِ اللّهِ أَخبِرنی عَن قَولِهِ عَزَّوَجَلَّ (( اَلحَمدُ لِلّهِ رَبَّ العالَمینَ)) مَا تَفسِیرُهُ؟ فَقَالَ لَقَد حَدَّثَنِی أَبِی عَن جَدِّی عَنِ البَاقِرِ عَن زَینِ العَابِدِینَ عَن أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلاً جَاءَإِلَی أَمُیرِالمُومِنِینَ علیه السلام فَقَالَ أَخبِرنِی عَن قَولِ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ ((اَلحَمدُ لِلّهِ رَبَّ العالَمینَ))مَا تَفسِیرُهُ فَقَالَ :اَلحَمدُ لِلّهِ هُوَ أَن عَرَّفَ عِبَادَهُ بَعضَ نِعَمِهِ عَلَیهِم جُمَلاً إِذ لَا یَقدِرُونَ عَلَی مَعرِفَهِ جَمِیعِهَا بِالتَّفصِیلِ لِأَنَّهَا أَکثَرُ مِن أَن تُحصی أَو تُعرَفَ فَقَالَ لَهُم قُولُوا الحَمدُلِلهِ عَلَی مَا أَنعَمَ بِهِ عَلَینَا رَبُّ العَالَمِینَ وَ هُمُ الجَمَاعَاتُ مِن کُلِّ مَخلُوقٍ مِنَ الجَمَادَاتِ وَ الحَیَوَانَاتِ فأَمَّا الحَیَوَانَاتُ فَهُوَ یَقلِبُهَا فِی قُدرَتِهِ وَ یَغذُوهَا……(1)
مردی نزد حضرت رضا علیه السلام آمد و به ایشان عرضه داشت :ای فرزند رسول خدا ،مرا از قول خداوند عزّ و جل ((الحمد الله رب العالمین )) آگاه ساز که تفسیرش چیست؟حضرت فرمود: همانا پدرم از جدّم ،ازامام باقر علیه السلام ،از زین العابدین علیه السلام ، از پدرش (حسین بن علی )برای من نقل فرمود که مردی نزد امیر المومنین علیه السلام آمد و گفت مرا از قول خدای عزّو جل :((الحمد لله ربّ العالمین )) خبر دهید که تفسیرش چست؟ پس ایشان فرمود :((الحمذ الله)) این است که خداوند [می خواهد] بندگانش را با برخی از نعمت های [داده شدۀ] خویش به آن ها به طور اجمالی آشنا سازد ؛ چون آن ها توانایی شناخت همه نعمت های الهی را به تفصیل ندارند ؛ زیرا این نعمت ها فراتر از شمارش و شناخت است .پس خداوند به بندگانش فرمود ،بگویید ((الحمذ الله)) برآنچه ((رب العالمین)) بر ما نعمت عنایت فرموده است و[مراد از عالمین این است که] آن ها گروه هایی از همه مخلوقات [خداوند] هستند ؛چه جمادات و چه حیوانات.اما حیوانات ،پس خداوند سبحان با قدرت خود ایشان را می گرداند [و با سنجش اداره می کند]و از رزق خویش آن ها را تغذیه می کند و در پناه خود حفظشان می کند و هر کدام از آن ها را با مصلحت خویش تدبیر می فرماید و اما جمادات ، خداوند به قدرت خود آن ها را حفظ می کند و[اجزای]متصل و پیوسته آنان را از پراکندگی و گسیختگی و [اجزای]پراکندۀ آن ها را از اتصال و چسبیدگی محفوظ می دارد و آسمان را نگه می دارد تا جز به اذن او بر زمین نیفتد و زمین را حفظ میکند تا جز به امر او فرو نرود[و هرچه برروی خود دارد،در خویش فرو نبرد]،به درستی که خداوند به بندگان خویش رئوف و مهربان است.[آنگاه]امام علیه السلام [در ادامه]فرمود:رب العالمین مالک و خالق [همۀ]آن هاست و روزی ایشان را از جایی که می دانند و از جایی که نمی دانند به سوی آن ها سوق می دهد.
امام علیه السلام در این حدیث شریف می فرماید توجه به ((الحمدالله))از آن روست که خداوند می خواهد بندگانش را هر چند به طور اجمالی،به پاره ای از نعمت های خود متوجه کند تا انسان ها به اندیشه فرو روند که نعمت چیست و از کجاست؛ زیرا شناخت نعمت و درک تفاوت آن با نقمت، بسیار تعیین کننده است…
هم چنین حضرت منظور خداوند از ((العالمین))را تمام موجودات و مخلوقات اعم از جمادات و حیوانات و….بیان می فرماید.در ادامه حدیث ،امام علیه السلام بُعد مالکیت و تربیت الهی موجودات را در نظر می گیرد و اشاره می کند که حفظ و رزق و تدبیر و مالکیت،همه در کف با کفایت ((رب العالمین))است و این مسائل از شئون تربیت و ربوبیت خداوند است و به اصطلاح،خداوند هم صاحب دِرَم است و هم صاحب کَرَم.قبض و بسط در دست اوست،می دهد و می ستاند و همیشه به مقام ربوبیت مشغول است.
بنابراین باید پذیرفت که تمام محامد و ثناها متعلق به پروردگاری است که مالکیت و تدبیربخش های مختلف خلقت و آفرینش به دست اوست واین مالک مهربان ومربی حکیم،طرح های تربیتی خود را بر اساس تدبیر و حکمت برای تمام هستی تعیین فرموده است و لحظه به لحظه با وجود و هستی و مخلوقات خود در ارتباط است.(2)
1.عیون اخبار الرضا علیه السلام ج1 ص283-282
2.از تفسیر مشکاه استاد محمدعلی انصاری صفحات 203 به بعد
عالی است